اُکالا در راستای مسئولیت اجتماعی سازمانی خود، مجموعه‌ای از برنامه‌ها و اقدامات عملی در حوزه آگاهی‌بخشی تغذیه سالم کودک را طراحی و اجرا کرده است. در یکی از این بخش‌ها، مخاطبان و کاربران صفحه اینستاگرام اُکالا پرسش‌های خود را با خانم دکتر بهاره ایمانی مطرح کردند و ایشان نیز در قالب مجموعه‌ای از ویدئوهای منتشر شده در صفحه اُکالا به این پرسش‌ها پاسخ دادند.
در ادامه این مطلب از مجله اکالا، مجموعه سوال‌ها و پاسخ‌های دکتر ایمانی آورده شده است.
معرفی
دکتر بهاره ایمانی
متخصص کودکان و نوزادان، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد و فلوشیپ تغذیه کودکان از استرالیا
سوال (نسخهٔ کوتاه «بشقاب سالم»): یک بشقاب غذای سالم برای بالای دو سال چطور چیده می‌شود؟
پاسخ دکتر:
بشقاب غذای سالم برای بالای دو سال این‌طور است: نصف بشقاب میوه و سبزیجات، یک‌چهارم پروتئین و یک‌چهارم کربوهیدرات.
- کربوهیدرات: برنج، نان، سیب‌زمینی، ماکارونی، جو دوسر، گندم.
- پروتئین: انواع گوشت‌ها، مرغ، تخم‌مرغ، ماهی، حبوبات و مغزها.
- سبزیجات: هرچه رنگارنگ‌تر بهتر؛ همیشه به بچه‌ها می‌گوییم «بشقابت را رنگین‌کمانی کن!».
سؤال: آیا شیر واقعاً برای رشد مؤثر است؟ شیرهای طعم‌دار اشکالی دارد؟
پاسخ دکتر:
بله، شیر به‌عنوان منبع پروتئین و کلسیم برای رشد بچه‌ها مؤثر است. اما شیرهای طعم‌دار به‌دلیل افزودنی‌ها و شکر، باعث چاقی و پوسیدگی دندان می‌شوند. به‌خصوص شیرکاکائو به‌خاطر کافئین، جذب کلسیم را مختل می‌کند؛ پس به هدف مصرف شیر (تامین کلسیم) نمی‌رسیم. بهتر است شیر ساده مصرف شود:
- زیر دو سال: پرچرب
- بالای دو سال و بزرگسالان: کم‌چرب
سوال: برای بچه‌هایی که قدشان کوتاه مانده چه مقدار شیر توصیه می‌شود؟ (بی‌اشتها هم هست)
پاسخ دکتر:
ابتدا باید وضعیت بلوغ و سن استخوانی (با عکس مچ دست) و علت بی‌اشتهایی بررسی شود.
دربارهٔ شیر: در همهٔ سنین حدود ۵۰۰ تا ۶۰۰ سی‌سی در روز مناسب است؛ در سنین بلوغ ممکن است نیاز بیشتر باشد. در کنار آن، آزمایش‌ها برای یافتن علت بی‌اشتهایی ضروری است.
سوال: پسرم تازه یک‌ساله شده و شیر خشک می‌دهم؛ خیلی بدغذاست و چیزی نمی‌خورد. نگرانم.
پاسخ دکتر:
تولد یک‌سالگی مبارک! از این سن می‌توانید شیر پاستوریزهٔ پرچرب را جایگزین شیر خشک کنید. توجه داشته باشید مصرف بیش‌ازحد شیر باعث بی‌اشتهایی، کمبود آهن و یبوست می‌شود. در ۱ تا ۲ سالگی: روزانه حداکثر ۵۰۰ تا ۶۰۰ سی‌سی شیر + سه وعدهٔ اصلی و سه میان‌وعده.
سوال: فرزند من ۸ ماهه است؛ سوپ و فرنی دوست ندارد و مجبوراً غذای سفرهٔ ما را می‌خورد. مشکل دارد؟
پاسخ دکتر:
بله؛ غذای سفره معمولاً حاوی نمک است و نمک تا زیر یک سال ممنوع است (خطر افزایش فشار خون در آینده). برای زیر یک سال باید غذای جداگانه آماده شود. می‌توانید از غذاهای انگشتی و روش بیبی‌لِد وینینگ با آموزش درست استفاده کنید. برای طعم‌دهی به‌جای نمک از چند قطره آب‌لیمو/آب‌نارنج یا ادویه‌هایی مثل زردچوبه، دارچین و سبزیجات معطر کمک بگیرید.
سوال: شما واکسن پنوموکوک را برای بچه‌ها تجویز می‌کنید؟
پاسخ دکتر:
بله، حتماً. واکسن پنوموکوک از عفونت‌های ناشی از استرپتوکوک پنومونیه (مثل ذات‌الریه و مننژیت) پیشگیری می‌کند. خوشبختانه به برنامهٔ روتین واکسیناسیون کشور اضافه شده و در مراکز بهداشت قابل انجام است. (زمان‌بندی ذکرشده در مصاحبه: ۲، ۴ و ۱۲ ماهگی)
سوال (جمع‌بندی بدغذایی)
پاسخ دکتر:
وقتی کودکی بعضی بافت‌ها یا یک گروه غذایی (مثلاً میوه/سبزی یا گوشت‌ها) را حذف می‌کند، باید علت بررسی شود: مشکلات حسی، دهانی/دندانی، بلع، یا علل پزشکی مثل کمبود آهن. حتی در کمبود آهن، کودک ممکن است به خوردن مواد غیرخوراکی (یخ، مهر نماز، گچ دیوار) تمایل پیدا کند. درمان بدغذایی با آموزش و بازی پیش می‌رود؛ بازی‌های هدفمند پیرامون همان مواد غذایی کمک می‌کند پذیرش افزایش و رژیم متنوع‌تر شود.
سؤال: چطور غذاهایی که بچه نمی‌خورد را به او بدهیم؟ (کودک ۹ ساله مبتلا به سرطان تخم‌مرغ آب‌پز نمی‌خورد)
پاسخ دکتر:
روش‌های سرو متنوع را امتحان کنید؛ ما حتی مقاله ۳۵ روش سرو تخم‌مرغ آماده کرده‌ایم. یک روش علمی هم هست به نام Food Chaining (زنجیرهٔ غذایی): غذاهای مورد علاقهٔ کودک را با تغییرات بسیار تدریجی به غذایی که نمی‌خورَد نزدیک می‌کنیم.
مثال: اگر پورهٔ سیب‌زمینی را دوست دارد، مقدار خیلی کم (در حد یک قاشق چای‌خوری) تخم‌مرغ آب‌پز رنده‌شده به آن اضافه کنید و به‌تدریج مقدارش را بالا ببرید تا در نهایت بتواند یک تخم‌مرغ کامل را در یک وعده بخورد.
سؤال: دختر ۵ سال و ۴ ماهه با قد ۱۰۷ و وزن ۱۵ کیلو بی‌اشتهاست؛ چه بدهم؟ قرص یا شربت؟
پاسخ دکتر:
با چارت‌های رشد می‌سنجیم که قد و وزن متناسب‌اند یا نه. با قد ۱۰۷ و وزن ۱۵ کیلوگرم، کودک کمبود وزن دارد. باید شرح‌حال و معاینه انجام شود و احتمالاً آزمایش‌ها برای یافتن علت (مثلاً کمبود آهن یا زینک، عفونت ادراری و…) درخواست شود. حتماً به پزشک مراجعه کنید.
سؤال: دختر ۴ ساله؛ قد ۹۸ و وزن نزدیک ۱۳؛ آزمایش‌ها اوکی. نسبت به سن، قد و وزن پایین است—نظر شما؟
پاسخ دکتر:
خوشبختانه آزمایش‌ها نرمال است. قد نسبت به سن نرمال است ولی وزن کمی پایین است. ژنتیک می‌تواند مؤثر باشد (بدون اطلاع از قد و وزن والدین قضاوت قطعی نمی‌شود). برای افزایش وزن می‌توان غذاها را پرکالری کرد: افزودن خامه، پنیر پرچرب، شیر پرچرب، روغن زیتون/هستهٔ انگور/کنجد؛ و روزانه یک تخم‌مرغ. روی چارت رشد، وزن ۱۳ در قد ۹۸ در محدودهٔ نارنجی (کمبود وزن) است؛ بنابراین باید روی پرکالری‌کردن تمرکز کنید.
سؤال: دخترم ۱۱ ساله است؛ جدا از ژنتیک چطور قدش بلندتر شود؟
پاسخ دکتر:
ژنتیک نقش اصلی را در قد نهایی دارد، اما تغذیه، ورزش، محیط زندگی و عوامل روانی هم موثرند. تغذیهٔ درست باعث می‌شود کودک به پتانسیل قدی ژنتیکی برسد، و تغذیهٔ نامناسب مانع آن می‌شود. ورزش—به‌خصوص پیش از بلوغ—با ایجاد تحریک‌های خفیف روی غضروف‌های رشد، به افزایش قد کمک می‌کند. رشد در محیط کم‌استرس هم بسیار مهم است.
سوال: یک پسر فوتبالیست ۱۲ ساله چه غذایی بخورد تا انرژی زیادی داشته باشد؟
پاسخ دکتر:
در نوجوان ورزشکار، تامین انرژی کافی ضروری است. از پروتئین‌ها (مرغ، بوقلمون)، کربوهیدرات‌های پیچیده (برنج قهوه‌ای، جو دوسر، نان گندم کامل)، آجیل و مغزها، و میوه‌هایی مثل موز و آووکادو استفاده کنید تا انرژی پایدار تأمین شود.
سؤال: کودک ۳ ساله‌ام همراه همه وعده‌ها ماست می‌خورد؛ نگران‌کننده است؟ چه ماستی بهتر است؟
پاسخ دکتر:
مصرف ماست کنار غذا اشکال جدی ندارد ولی چند نکته مهم است:
- اگر کودک برای راحت‌تر قورت‌دادن غذا ماست می‌خورد، امکان مشکل بلع مطرح است و باید پیگیری شود.
- ماست همراه منابع گیاهی آهن (مثل اسفناج، عدسی) می‌تواند جذب آهن را کاهش دهد؛ بهتر است جدا مصرف شود.
- همراه گوشت (منبع حیوانی آهن) تداخل خاصی ندارد.
و اگر کودک بالای دو سال است، ماست کم‌چرب مناسب‌تر است.
سوال: آیا رفلاکس در کودک ۵ ماهه با شروع تغذیه باعث بالا آوردن غذای کمکی هم می‌شود؟
پاسخ دکتر:
بله، در رفلاکس‌های شدید—به‌خصوص اگر شروع با فرنی یا حریرهٔ بادام باشد—ممکن است بدتر شود و حتی غذا بالا آورده شود. شروع غذای کمکی باید آگاهانه و با آموزش باشد: برخی غذاها ممنوع هستند؛ قوام غذا باید غلیظ باشد نه آبکی. روش بیبی‌لِد وینینگ (با آموزش کامل) برای این بچه‌ها مناسب‌تر است.
سؤال: چرا برادر ۱۳ سالهٔ من خیلی غذا می‌خورد؟
پاسخ دکتر:
در سن رشد—به‌ویژه شروع بلوغ در پسران—اشتها افزایش پیدا می‌کند. نکتهٔ مهم، بررسی قد و وزن اوست تا مشخص شود این میزان خوردن طبیعی است یا خیر. بدون قد و وزن، قضاوت قطعی ممکن نیست.
سؤال: پسر من دو سال و سه ماهه است و غذاهای برنجی را بهتر می‌خورد. مشکلی ندارد؟
پاسخ دکتر:
به‌عنوان متخصص کودکان و فلوشیپ تغذیه همیشه تأکید دارم که بچه‌ها باید غذاهای متنوع و متعادل بخورند. اگر کودک شما فقط غذای برنجی می‌خورد و بقیهٔ گروه‌های غذایی را کنار گذاشته، جای نگرانی هست و باید برای اصلاح بدغذایی حتماً به پزشک مراجعه کنید. به‌طور کلی، در هر بشقاب باید سبزیجات، پروتئین و غلات باشد:
- غلات: برنج، ماکارونی، سیب‌زمینی و…
- پروتئین: تخم‌مرغ، گوشت، ماهی، حبوبات و…
- سبزیجات: متنوع و رنگارنگ
سؤال: پسرم هیچ مدل تخم‌مرغی نمی‌خورد و حالت تهوع می‌گیرد. چیکار کنم؟
پاسخ دکتر:
روش‌های سرو را متنوع کنید: کوکوی سیب‌زمینی با سبزی، رنده‌کردن تخم‌مرغ در سالاد الویه، یا استفاده در ته‌چین. اگر باز هم نپذیرفت، از جایگزین‌ها مثل دانهٔ چیا می‌توان کمک گرفت.
سوال: در مورد پولیپ روده کودکان توضیح می‌دهید؟
پاسخ دکتر:
پولیپ روده در واقع مربوط به رودهٔ بزرگ است و در بچه‌ها خوشبختانه غیرسرطانی و خوش‌خیم به حساب می‌آید. علائم می‌تواند شامل خون‌ریزی از مقعد، درد شکم و تغییر در عادت اجابت مزاج (اسهال یا یبوست) باشد. تشخیص با کولونوسکوپی است و در همان زمان هم می‌توان پولیپ‌ها را به‌راحتی برداشت.
به یاد داشته باشید که در مسیر پرچالش تغذیه و سلامت کودکان، آگاهی از نکات تخصصی و به‌روز می‌تواند بهترین راهنمای شما باشد. با مشورت با پزشک متخصص، در مورد عادات غذایی، بیماری‌ها و نیازهای تغذیه‌ای فرزندتان بهترین تصمیم‌ها را بگیرید تا شاهد رشد سالم و شاداب او باشید.
منبع: instagram
