نگاهی به تاریخچه و داستان‌های چهارشنبه سوری+ آداب و رسوم
چهارشنبه سوری یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی، پیش از فرا رسیدن عید نوروز است که در غروب آخرین چهارشنبه سال برگزار می‌شود. در این مقاله از مجله اکالا می‌توانید با تاریخچه و داستان‌های چهارشنبه سوری و همچنین آداب و رسوم جذاب این جشن ایرانی به طور کامل آشنا شوید.
امسال چهارشنبه سوری در روز سه شنبه ۲۸ اسفند ماه برگزار می‌شود. از زمان‌های قدیم در این شب آتشی برپا می‌کردند و همه افراد خانواده دور آتش جمع می‌شدند و به نوبت از روی آتش می‌پریدند. اعتقاد بر این بود که پریدن از روی آتش می‌تواند به از بین بردن بدی‌ها و تاریکی‌ها کمک کند و سال بهتری را برای آن‌ها رقم بزند.
جزئیات تاریخچه و آداب و رسوم چهارشنبه سوری را می‌توانید در ادامه مطالعه کنید.
تاریخ دقیق چهارشنبه سوری ۱۴۰۳
تاریخ چهارشنبه سوری ۱۴۰۳ مصادف است با روز سه شنبه ۲۸ اسفند ماه که بعد از غروب آفتاب و با تاریک شدن هوا جشن گرفته می‌شود.
تاریخچه چهارشنبه سوری
چهارشنبه سوری یک آیین دیرینه ایرانی است که ریشه آن به قرن‌ها پیش و آیین‌های کهن ایرانی بازمی‌گردد. سور در زبان آریایی به معنای جشن و مهمانی است و علت برپایی این جشن پاک بودن آتش و دور کردن بدی‌ها قبل از شروع سال جدید بود. از زمان ناصرالدین شاه آتش بازی نیز به مراسم چهارشنبه سوری اضافه شد.
در مورد چهارشنبه سوری داستان‌های زیادی وجود دارد و زمان پیدایش این جشن ایرانی به سال‌های دور بازمی‌گردد. به طور کلی اصلی‌ترین سنت این شب برپا کردن آتش، شعر خواندن و پریدن از روی آتش است. ایرانیان در قدیم در زمان پریدن از آتش این شعر را می‌خواندند:
- زردی من از تو، سرخی تو از من
کتاب تاریخ بخارا، یکی از قدیمی‌ترین کتبی است که در آن از چهارشنبه سوری یاد شده است. در شاهنامه نیز به این شب اشاره شده است و این موضوع نشان می‌دهد که این شب از زمان‌های دور از مهم‌ترین رسوم ایرانیان بوده و تا امروز نیز همچنان پابرجا باقی مانده است.
داستان و فلسفه چهارشنبه سوری
اعتقاد بر این بود که پریدن از روی آتش و شعر خواندن در این شب، می‌تواند بیماری‌ها، کسالت‌ها و نگرانی‌های سال گذشته را از بین ببرد و سال جدید را با شادکامی و اتفاق‌های خوب همراه کند.
به نظر می‌رسد فلسفه چهارشنبه سوری به مرور زمان تغییر کرده و امروزه این شب تنها به یک تفریح هیجان انگیز در آخرین چهارشنبه سال تبدیل شده است.
در گذشته پریدن از روی آتش به معنای از بین بردن سرمای وجود و گرم کردن بدن برای شروع بهار بود. در گذشته روشن کردن آتش قبل از شروع سال جدید، نماد از بین رفتن شر و بدی بود.
جالب است بدانید که قبل از ورود اعراب به ایران زمین، چهارشنبه سوری در هفته آخر اسفند برگزار می‌شد و شب و روز خاصی برای آن تعیین نشده بود. اما از آن جایی که اعراب معتقد بودند چهارشنبه روز نحسی است، از آن زمان این جشن در شب‌های سه شنبه برگزار می‌شود.
بیشتر بخوانید: چهارشنبه سوری در ایران
آداب و رسوم چهارشنبه سوری
در زمان‌های قدیم مردم ایران از چند روز قبل از چهارشنبه سوری به اطراف می‌رفتند و مقداری هیزم جمع می‌کردند. سپس قبل از غروب چهارشنبه سوری، در حیاط خانه، میدان شهر یا کوچه، آتش‌هایی بزرگ با فاصله از هم درست می‌کردند.
کمی بعد از غروب همه افراد خانواده و همسایه‌ها دور هم جمع می‌شدند و به نوبت از روی آتش می‌پریدند. در ادامه این بخش به مهم‌ترین آداب رسوم جشن چهارشنبه سوری اشاره شده است.
۱- روشن کردن آتش
یکی از هیجان انگیزترین جذابیت‌های چهارشنبه سوری، برپا کردن آتش و جمع شدن همه خانواده دور آتش است. آتش نماد پاکی، زندگی و گرمابخش زندگی است به از بین بردن تاریکی و نیروهای اهریمنی نیز کمک می‌کند. روشن کردن آتش در آخرین چهارشنبه سال، نویدبخش پایان سرمای زمستان و شروع روشنایی، بهار و گرما است.
در قدیم اعتقاد بر این بود که خاکستر آتش چهارشنبه سوری نحس است و همه بیماری‌ها و زردی‌ها را در خود دارد و به همین دلیل بعد از تمام شدن چهارشنبه سوری، خاکستر آن را جمع می‌کردند و بیرون از خانه و در آب روان می‌ریختند.
۲- آماده کردن غذاهای مخصوص
بعد از پریدن از آتش همه اعضای خانواده و آشنایان دور هم جمع می‌شوند و از خوراکی‌های خوشمزه و غذاهای مخصوص این شب میل می‌کنند. از مهم‌ترین غذاهای چهارشنبه سوری می‌توان به رشته پلو، مرصع پلو، خورش ترشه تره، آش رشته، و انواع تنقلات مختلف اشاره کرد.
۳- گرفتن فال حافظ
هر چند فال حافظ امروزه بسیار کمرنگ‌تر شده است، اما در زمان‌های قدیم یکی از مهم‌ترین رسومات چهارشنبه سوری، فال گرفتن بود. در این روز معمولا دختری جوان و مجرد کتاب فال حافظ را در دست می‌گرفت و برای همه اعضای خانواده فال می‌گرفت.
۴- کوزه شکنی
یکی از رسوم گذشته که در برخی از شهرهای ایران برگزار می‌شد، رسم کوزه شکنی بود. برای اجرای این رسم معمولا بعد از پریدن همه افراد خانواده از روی آتش، کوزه‌ها را می‌شکستند و معتقد بودند که همه بدیمنی‌های اعضای خانواده با شکستن کوزه از بین می‌رود.
در تهران قدیم یک یا چند سکه داخل کوزه می‌انداختند و بعد آن را از بام خانه به سمت کوچه پرت می‌کردند. این رسم در شهرهای مختلف ایران به شکل‌های متفاوتی برگزار می‌شد.
۵- آماده کردن آجیل مشکل گشا
در گذشته بعد از پریدن همه افراد از روی آتش چهارشنبه سوری، مقداری تخمه هندوانه، گندم، فندق، پسته، تخمه خربزه، بادام، نخود و شاهدانه روی آتش تفت می‌دادند و دور هم می‌خوردند. اعتقاد بر این بود که خوردن این تنقلات مقوی موجب مهربانی بیشتر و از بین بردن حسادت و بدی می‌شود.
بیشتر بخوانید: بهترین ترکیبات برای آجیل خوشمزه و اقتصادی
۶- رسم قاشق زنی
قاشق زنی از رسوم قدیمی ایرانی در شب چهارشنبه سوری است که در بسیاری از شهرها برگزار می‌شد. در این روز دختران و پسران جوان یک تکه پارچه روی سرشان می‌کشیدند تا شناخته نشوند و بعد به خانه همسایگان و اقوام می‌رفتند و یک قاشق را روی کاسه می‌کوبیدند و از آن‌ها شیرینی، شکلات، نقل و پول طلب می‌کردند.
۷- رسم شال اندازی
یکی دیگر از آداب و رسوم جالب چهارشنبه سوری که در اکثر شهرها برگزار می‌شد، شال اندازی بود. برای اجرای این رسم، جوانان چند دستمال حریر و ابریشمی را به هم گره می‌زدند و از پله‌های خانه از دیوار به پشت بام می‌رفتند. سپس پارچه رنگی را از دودکش وارد خانه می‌کردند و با چند سرفه به صاحبخانه خبر می‌دادند که به دستمال توجه کند.
صاحبخانه به محض مشاهده طناب رنگی، خوراکی یا چیزی که از قبل آماده کرده بود را به شال گره می‌زد و با یک تکان ملایم، طرف را آگاه می‌کرد که هدیه چهارشنبه سوری آن‌ها حاضر شده است.
سپس فرد شال را بالا می‌کشید و هدیه خود را برمی‌داشت. جالب است بدانید که برای هدیه چهارشنبه سوری معمولا مقداری نان، شیرینی، انار، فندق، کشمش و سکه داخل پارچه قرار می‌دادند.
۸- فالگوش نشینی
یکی از عجیب‌ترین رسوم چهارشنبه سوری فالگوش ایستادن و گوش کردن به حرف‌های رهگذران است. در قدیم زنان و دخترانی که آرزویی داشتند، در بیرون از خانه می‌ایستاندند و به صحبت‌های رهگذران گوش می‌کردند.
اگر صحبت مردم مثبت و شاد بود یعنی در سال جدید به خواسته خود می‌رسند و اگر صحبتی که می‌شنیدند، تلخ و ناراحت کننده بود یعنی در سال جدید به خواسته‌های خود نمی‌رسند.
آداب و رسوم چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف ایران
در این بخش به آداب و رسوم جذاب چهارشنبه سوری در شهرهای مختلف اشاره شده است.
- تبریز: در تبریز جوانان یک ترانه ترکیب مخصوص چهارشنبه سوری را می‌خواندند و هفت بار از روی جوی آب می‌پرند. در این شب مردم از بالای خانه‌ها روی رهگذران آب و گلاب می‌پاشند.
- اصفهان: در اصفهان این شب به عنوان چهارشنبه سرخی شناخته می‌شود و رسوم مختلفی مثل پریدن از آتش، قاشق زنی و کوزه شکستن در شهرهای مختلف اصفهان اجرا می‌شد.
- کردستان: در کردستان روی آتش مقداری اسپند می‌ریزند و معتقد هستند که این کار به دور شدن آن‌ها از انرژی‌های بد کمک می‌کند. جالب است بدانید که مردم کردستان در این شب کمی پیاز، چند جفت جوراب و چند ظرف شکسته نیز از خانه بیرون می‌ریزند تا بدی‌ها در سال جدید از آن‌ها دور شود.
- سیستان و بلوچستان: در قدیم در این شهر یک پتو یا نمد کهنه را به صورت گلوله در می‌آوردند و در غروب آخرین چهارشنبه سال آتش می‌زدند.
- شیراز: شیرازی‌ها در قدم برای گشودن بخت دخترها در این شب به سعدیه می‌رفتند و مقداری از آب استخر سعدیه را روی سر دختران خود می‌ریختند تا بخت آن‌ها باز شود.
- کرمان: در کرمان مقداری زغال، نمک، سکه و نان داخل کوزه می‌ریختند و در شب این کوزه را از بالای بام به کوچه پرت می‌کردند تا بلا و بدی از آن‌ها دور شود.
- گیلان: در گیلان از پوشال برنج برای درست کردن ۵ آتش استفاده می‌کردند و همه افراد از کوچک و بزرگ ۳ بار از روی آتش می‌پریدند.
در این مقاله از بخش دانستنی اکالا به تاریخچه، داستان‌های چهارشنبه سوری و همچنین آداب و رسوم چهارشنبه سوری اشاره شد. سعی کنید این شب را با زنده نگه داشتن رسوم قدیمی هم برای خودتان و هم برای کوچک‌ترهای خانواده جذاب‌تر کنید.
من مژده شرف عاشوری هستم. سالهاست که به صورت تخصصی در مورد موضوعات مختلف می‌نویسم و ترجمه میکنم. از بازی با کلمات و خلق محتوای تازه لذت میبرم و دوست دارم دنیای اطرافم رو بیشتر از چیزی که میبینم، کشف کنم…
