عوارض مصرف آهن که تاکنون نشنیده‌اید!
همانطور که می‌دانیم آهن یک ماده معدنی اساسی و بسیار ضروری برای حفظ سلامت بدن و انجام بسیاری از عملیات حیاتی بدن است.با این حال، باید این را بدانید که مانند بسیاری از مواد غذایی دیگر، مصرف مقادیر بیش از اندازه بالای این مادهٔ معدنی مفید و مهم می‌تواند تا حدود زیادی مضر هم باشد.نتایج به دست آمده از مطالعه‌ها و آزمایش‌ها در این زمینه، نشان می‌دهند که آهن به قدری سمی است که جذب آن از دستگاه گوارش به شدت در بدن کنترل و تنظیم می‌شود.
در بیشتر موارد، این اثرات می‌تواند جذب آهن اضافی را به حداقل رساند.هنگامی که این مکانیسم‌های ایمنی موفق به جلوگیری از جذب این آهن اضافی نمی‌شوند مسائل مربوط به سلامتی و برخی انواع بیماری‌ها در افراد بروز می‌کنند. در این مقاله از دسته دانستنی در مجله اینترنتی اکالا برخی اثرات جانبی و عوارض ناشی از مصرف بیش از اندازهٔ آهن را می‌خواهیم بررسی کنیم.
آهن چیست؟
آهن یک ماده معدنی ضروری و اساسی برای حفظ سلامت بدن است که بیشتر توسط گلبولهای قرمز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
این مادهٔ معدنی مفید توسط یک بخش مهم پروتئین موجود در گلبولهای قرمز به نام هموگلوبین جذب می‌شود. هموگلوبین وظیفه دارد تا اکسیژن را در خود ذخیره کند و به تمام سلول‌های اعضا و بافت های بدن برساند.
دو نوع آهن در رژیم غذایی وجود دارد:
• آهن هم (Heme iron): این نوع آهن فقط در غذاهای با منبع حیوانی و بیشتر در گوشت قرمز وجود دارد. این نوع آهن راحت‌تر از آهن غیر هم (Non-Heme iron) جذب می‌شود.
• آهن غیر هم (Non-Heme iron): بیشتر آهن در رژیم غذایی به صورت غیرهم است. این نوع آهن هم در غذاهایی با منبع حیوانی و هم در غذاهایی به منبع گیاهی یافت می‌شود. جذب آن با اسیدهای آلی مانند ویتامین C قابل افزایش است، اما با ترکیبات گیاهی مانند فیتات کاهش می‌یابد.
افرادی که میزان آهن هم بسیار کمی در رژیم غذایی خود دارند یا اصلاً از این نوع آهن در رژیم غذایی خود دریافت نمی‌کنند، بسیار بیشتردر معرض خطر کمبود آهن قرار دارند.در این جا جالب است بدانید که بسیاری از افراد به ویژه خانم‌ها از نظر آهن کمبود دارند. در واقع، کمبود آهن شایع‌ترین و همه گیر ترین نوع کمبود مواد معدنی جهان است.
خلاصه: آهن یک ماده معدنی بسیار مهم و موجود در رژیم غذایی است که در انتقال اکسیژن در بدن نقش مهمی دارد. کمبود آهن در بین زنان بسیار بیشتر از مردان شایع است.
بیشتر خوانید: آیا مصرف سیب زمینی جوانه زده خطرناک است؟
تنظیم ذخایر آهن
باید بدانید که دلیل اصلی وجود دارد که میزان آهن با دقت فراوان در بدن کنترل و تنظیم می‌شود:
۱. آهن مادهٔ غذایی اساسی و بسیار مهمی است که در بسیاری از کارکردهای اساسی و حیاتی بدن نقش دارد، بنابراین باید به مقدار مناسبی بدن آن را دریافت کند.
۲. مقدار بیش از حد این مادهٔ معدنی بسیار مهم و مفید به طور بالقوه سمی است، بنابراین باید از اینکه بدن شما آن را بیش از حد مجاز دریافت کند جلوگیری کنیم.
بدن با تنظیم مقدار جذب آهن از دستگاه گوارش مقدار آهن را تنظیم می‌کند.
هپسیدین، هورمون تنظیم کننده آهن بدن، وظیفه نگه داشتن تعادل موجود در مقدار ذخیره شدهٔ آهن را در بدن بر عهده دارد. در واقع عملکرد اصلی آن کم کردن مقدار جذب آهن است.
در اصل، این روش چگونه کار می‌کند.
• زیاد شدن مقدار ذخیرهٔ آهن در بدن –> زیاد شدن مقدار هپسیدین–> کم شدن جذب آهن.
• کم شدن مقدار ذخیرهٔ آهن در بدن –> کم شدن مقدار هپسیدین–> بیشتر شدن جذب آهن.
می‌دانیم که بیشتر اوقات، این سیستم به خوبی می‌تواند عملکرد مطلوب را ارائه دهد و طبق وظیفهٔ خود به درستی کار کند. با این حال، بوجود آمدن چند گونه مشکل که جلوی تولید به موقع هورمن هپسیدین را تا حدودی می‌گیرد می‌تواند باعث افزایش بیش از حد مجاز میزان آهن در بدن شود.
از طرف دیگر، مشکلات و بیماری‌هایی که باعث تحریک و افزایش تولید هپسیدین می‌شود، ممکن است باعث کمبود آهن شود.
همچنین باید این نکته را بدانید که تعادل آهن تا حدود بسیار زیادی تحت تأثیر میزان آهن موجود در رژیم غذایی شما قرار دارد. با گذشت زمان، رژیم‌های غذایی که میزان کمی آهن در آن‌ها وجود دارد ممکن است باعث مبتلا شدن شخص به کمبود آهن در بدن شوند. به همین ترتیب، مصرف بیش از حد مکمل‌های دارای این مادهٔ معدنی بسیار مهم در بدن ممکن است باعث بوجود آمدن مسمومیت شدید آهن در بدن شود.
خلاصه: میزان جذب آهن از طریق دستگاه گوارش به شدت توسط هورمون هپسیدین کنترل و تنظیم می‌شود. با این حال، بروز چندین گونه اختلال در تولید این هورمون مهم در بدن ممکن است این تعادل بسیار حساس مقدار آهن در بدن را از بین ببرد.
بیشتر بخوانید: نمک خوب است یا بد؟ انواع نمک و هرآنچه باید درباره آن‌ها بدانید?
مسمومیت آهن
طبق شواهد موجود، مسمومیت آهن می‌تواند ناگهانی باشد یا به صورت تدریجی در بدن اتفاق بیافتد.
بسیاری از مشکلات جدی مربوط به سلامتی و بیماری‌ها ممکن است در اثر مصرف بیش از حد تصادفی آهن، مصرف مکمل‌های با مقدار بالای آهن برای مدت طولانی یا اختلالات مزمن مربوط به مقدار ذخیرهٔ آهن در بدن ایجاد شود.نتایج به دست آمده از آزمایش‌ها و مطالعه‌های انجام گرفته در این زمینه نشان داده‌اند که در حالت‌های عادی، آهن آزاد بسیار کمی در جریان خون گردش می‌کند.
این مقادیر اندک آهن موجود در خون به گونه‌ای بسیار ایمن به پروتئین‌هایی مانند ترانسفرین متصل می‌شود که باعث می‌شود توانایی صدمه زدن به بدن را از دست بدهند.
با این حال، مسمومیت آهن می‌تواند مقدار آهن “آزاد” خون را در بدن به مقدار قابل توجهی افزایش دهد.
آهن آزاد موجود در خون یک اکسید کننده است – نقطه مقابل آنتی اکسیدان – و ممکن است باعث آسیب رساندن به سلول‌های بدن شود.
عوامل مختلفی ممکن است باعث شود که این اتفاق بیفتد. این عوامل شامل موارد زیر است:
• مسمومیت آهن: مسمومیت با آهن زمانی ممکن است بوجود آید که افراد، و بیشتر کودکان، بیش از حد مجاز از مکمل‌های آهن را مصرف کنند.
• هموکروماتوزارثی: این یک اختلال ژنتیکی است که با جذب بیش از حد آهن از مواد غذایی تشخیص داده می‌شود.
• ذخیرهٔ بیش از حد آهن آفریقایی: نوعی از افزایش بیش از حد آهن در رژیم غذایی است که در اثر وجود مقادیر بالای آهن در مواد غذایی یا نوشیدنی‌ها ایجاد می‌شود. این نخستین بار در آفریقا مشاهده شد، جایی که نوشیدنی‌های خانگی در بشکه‌های آهنی تولید می‌شد.
مسمومیت حاد آهن هنگامی اتفاق می افتد که افراد بیش از حد از مکمل‌های آهن استفاده می‌کنند. حتی یک دوز به مقدار ۱۰ تا ۲۰ میلی گرم بر کیلوگرم ممکن است باعث بوجود آمدن عوارض و علائم جانبی منفی و مضر در شخص شود. مسمومیت به دلیل مصرف دوزهای بالاتر از ۴۰ میلی گرم بر کیلوگرم نیاز به مراقبت پزشکی دارند.
در اینجا یاد آور می‌شویم که به همان ترتیبی که در بالا ذکر شد، تکرار مصرف مکمل آهن با دوزهای بالا ممکن است باعث بروز بیماری‌ها و مشکلات جدی مربوط به سلامتی شود. حتماً دستورالعمل استفاده از مکمل‌های حاوی آهن را به درستی رعایت کنید و هرگز بیش از توصیه پزشک خود از این مکمل‌ها مصرف نکنید.
شواهد و نتایج به دست آمده از مطالعات و تحقیقات در این زمینه نشان می‌دهند که علائم اولیه مسمومیت با آهن می‌تواند شامل بوجود آمدن درد معده، ایجاد حالت تهوع و مبتلا شدن به استفراغ باشد.
عملکرد این گونه مسمومیت این چنین است که به تدریج، آهن اضافی در اندام‌های داخلی تجمع می‌کند و باعث آسیب‌های احتمالی و حتی کشنده در مغز و کبد می‌شود.
مصرف طولانی مدت مکمل‌های با مقدار بالای آهن ممکن است به تدریج باعث بوجود آمدن علائمی شبیه به اضافه آهن شود که در ادامه بیشتر در مورد این قضیه توضیح داده شده است.
خلاصه: مسمومیت آهن به اثرات مضر ذخیرهٔ بیش از حد آهن در بدن اشاره دارد. این مسمومیت ممکن است در چند حالت رخ دهد: ۱ ) افرادی که بیش از حد از مکمل‌های آهن استفاده می‌کنند، ۲ ) مکمل‌های حاوی دوز های بالای آهن را به مدت طولانی مصرف کنند یا ۳ ) دچار یک بیماری یا اختلال مربوط به زیاد شدن ذخایر آهن در بدن هستند.
بیشتر بخوانید: ۱۰ دلیل برای ضرورت مصرف آهن
افزایش ذخایر آهن
منظور از افزایش ذخیرهٔ آهن، تشکیل تدریجی آهن بیش از حد در بدن است. این قضیه به دلیل تنظیم نبودن و بوجود آمدن اختلالاتی در سیستم نظارت بر حفظ مقدار آهن در حد سالم است.
برای اکثر مردم، افزایش ذخایر آهن باعث ایجاد مشکلات جدی نمی‌شود. با این حال، این قضیه می‌تواند تا حدودی مشکلاتی را برای کسانی ایجاد می‌کند، که از نظر ژنتیکی استعداد جذب بیش از حد آهن از طریق دستگاه گوارش را دارند.
شایع‌ترین و رایج‌ترین نوع افزایش ذخیرهٔ آهن در بدن، بیماری هموکروماتوز ارثی است. این اختلال باعث تجمع کردن و زیاد شدن مقدار آهن در بخش‌های مختلف بدن و اندام‌ها می‌شود.
باید این نکته را بدانید که در طول زمان، اگر هموکروماتوز درمان نشود، می‌تواند تا حدودی خطر بوجود آمدن بیماری‌های آرتریت، سرطان، مشکلات کبدی، دیابت و نارسایی قلبی را افزایش می‌دهد.
نتایج بدست آمده از آزمایش‌ها و مطالعه‌های انجام شده در این زمینه نشان می‌دهد که در واقع بدن راه آسانی برای دفع آهن اضافی در خون ندارد. بهترین و موثرترین راه برای دفع این مقدار آهن اضافی از خون، از دست دادن و خارج کردن مقداری خون از بدن است.
بنابراین، باید بدانید که احتمال مبتلا شدن به این افزایش ذخیرهٔ آهن در بدن، در زنان به علت از دست دادن خون در دوران قاعدگی بسیار نادر است. به همین ترتیب، افرادی که خون اهدا می‌کنند، بسیار کمتر در معرض خطر این عارضه نسبت به مردان دیگر هستند.
اگر مستعد مبتلا شدن به مشکل و عارضهٔ افزایش ذخیرهٔ آهن هستید، می‌توانید با رعایت مواردی که در زیر آورده شده است خطر مبتلا شدن به مشکلات مربوط به سلامتی و بیماری‌ها را به کمترین میزان ممکن کاهش دهید:
• مصرف غذاهای سرشار از آهن مانند گوشت قرمز را کمتر کنید.
• خون خود را به طور منظم اهدا کنید.
• از مصرف ویتامین C با غذاهای سرشار از آهن خودداری کنید.
• از استفاده از ظرف‌های آشپزخانه آهنی خودداری کنید.
با این حال، اگر در شما مشکل عارضهٔ افزایش بیش از حد ذخیرهٔ آهن تشخیص داده نشده است، به طور کلی کاهش مصرف در میزان آهن دریافتی بدن توصیه نمی‌شود.
خلاصه: عارضهٔ افزایش ذخایر آهن در بدن به معنی بیشتر شدن مقدار آهن ذخیر شده در بدن از حد مجاز است. شایع‌ترین و بیشترین اختلالی که باعث بوجود آمدن این عارضه در بدن می‌شود بیماری هموکروماتوز ارثی است که ممکن است باعث بوجود آمدن بسیاری از مشکلات مربوط به سلامتی شود. البته این قضیه برای بسیاری از افراد مشکل خاصی را ایجاد نمی‌کند.
خطر آهن و سرطان
طبق نتایج و شواهد به دست آمده از مطالعه‌ها و آزمایش‌های انجام شده در این زمینه، شکی نیست که افزایش بیش از حد ذخیرهٔ آهن در بدن می‌تواند در هر دوی حیوان و انسان باعث افزایش خطر دچار شدن به انواع سرطان‌ها شود.
به نظر می‌رسد که اهدای خون به طور منظم یا از دست دادن خون به هر شکلی می‌تواند با کم کردن ذخیرهٔ آهن موجود در بدن، می‌تواند این خطر مبتلا شدن به سرطان را در افرادی که افزایش بیش از حد ذخیرهٔ آهن در بدن خود دارند، کاهش دهد.
نتیجه‌های به دست آمده از انجام مطالعه‌های تجربی نشان می‌دهد که مصرف زیاد آهن هم ممکن است خطر مبتلا شدن به سرطان روده بزرگ را تا حدود زیادی افزایش دهد. ارتباط گوشت قرمز و سرطان موضوعی است که هنوز تا حد زیادی مورد بحث است. اگرچه روش‌های قابل قبولی برای مشخص کردن ارتباط بین این دو مورد وجود دارد، اما بیشتر شواهد در این زمینه بر پایهٔ مطالعه‌ها و آزمایش‌های تجربی هستند.
خلاصه: اختلال و مشکل افزایش بیش از حد ذخیرهٔ آهن بدن می‌تواند تا حدود زیادی منجر به افزایش خطر مبتلا شدن به سرطان در بدن شود. مطالعه‌ها همچنین نشان می‌دهند که مصرف بیش از حد آهن ممکن است خطر مبتلا شدن به سرطان روده بزرگ را تا حدودی افزایش دهد.
آهن و خطر عفونت
به نظر می‌رسد که افزایش بیش از حد ذخایر آهن بدن و یا کمبود میزان آهن در بدن، تا حدود زیادی باعث بیشتر شدن خطر مبتلا به انواع عفونت در شخص می‌شود. طبق یافته‌های علمی در این زمینه دو دلیل برای این قضیه می‌تواند وجود داشته باشد:
۱. سیستم ایمنی بدن برای از بین بردن باکتری‌های مضر از آهن استفاده می‌کند، بنابراین مقداری آهن برای مبارزه با عفونت‌ها لازم است.
۲. افزایش آهن آزاد باعث تحریک رشد باکتری‌ها و ویروس‌ها می‌شود، بنابراین مقدار بیش از حد آهن می‌تواند اثر متضادی داشته باشد و خطر مبتلا شدن به انواع عفونت‌ها را در بدن افزایش دهد.
نتایج به دست آمده از آزمایش‌ها و مطالعه‌های متعدد انجام شده در این زمینه حاکی از آن است که مکمل‌های دارای آهن می‌تواند شدت عفونت‌ها را افزایش دهد و همچنین باعث شود تعداد دفعات مبتلا شدن به این عفونت‌ها در افراد بیشتر شود، اگرچه برخی از آزمایش‌ها و مطالعه‌های انجام شده این نتیجه را تأیید نکردند.
افراد مبتلا به بیماری هموکروماتوز ارثی نیز تا حدود زیادی در معرض خصر مبتلا شدن به عفونت‌ها هستند. برای بیمارانی که در معرض خطر مبتلا شدن به عفونت هستند، تجویز مکمل‌های حاوی آهن باید یک تصمیم درست باشد. همه خطرات احتمالی باید در نظر گرفته شود.
خلاصه: عارضهٔ افزایش بیش از حد ذخیرهٔ آهن در بدن و همچنین مصرف مکمل آهن با دوز بالا ممکن است خطر مبتلا شدن به عفونت‌ها را در بدن افراد خاص، تا حدود زیادی افزایش دهد.
چکیده مقاله:
باید به این حقیقت اشاره کرد که به طور خلاصه، مصرف آهن در مقادیر بیش از اندازه می‌تواند تا حدود زیادی برای سلامت انسان خطر آفرین باشد. با این وجود، می‌تواند گفت به جز در شرایطی که دچار عارضهٔ افزایش بیش از حد ذخیرهٔ آهن در بدن باشید، به طور کلی نیازی به نگرانی در زمینهٔ دریافت بیش از حد آهن از طریق رژیم غذایی خود نداشته باشید.
اما این قضیه در مورد مصرف مکمل‌های آهن به هیچ وجه درست نیست و باید گفت که مصرف این مکمل‌های آهن داستان دیگری دارد.
می دانیم مصرف این مکمل‌های دارای آهن می‌تواند تا حدود زیادی برای کسانی که از کمبود آهن رنج می‌برند، سودمند باشند، اما باید گفت که مصرف این مکمل‌ها به صورت خود سرانه و بدون تجویز از سوی پزشک ممکن است در کسانی که دچار کمبود و فقر آهن نیستند تا حدودی باعث بوجود آمدن عوارض و آسیب‌هایی در زمینهٔ سلامتی شود.
بنابراین باید گفت هرگز مکمل‌های دارای آهن را مصرف نکنید، مگر اینکه توسط پزشک توصیه شده باشد.
منبع: www.healthline.com
